Ποιοτική Έρευνα

Εισαγωγή

Η ποιοτική έρευνα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους άξονες στις κοινωνικές επιστήμες και στη μελέτη φαινομένων που σχετίζονται με τον άνθρωπο. Κίνητρο για την εκπόνησή της είναι συνήθως ένας προβληματισμός ή ένα ερευνητικό ερώτημα που καλείται να απαντήσει ο ερευνητής. Η επιλογή μεθοδολογίας είναι καίριας σημασίας και καθορίζεται τόσο από το αντικείμενο της έρευνας όσο και από τον τρόπο με τον οποίο ο ερευνητής επιθυμεί να προσεγγίσει το φαινόμενο. Ωστόσο, δεν λείπουν οι διαφωνίες μεταξύ ειδικών σχετικά με τους ορισμούς και τις τυπολογίες των μεθόδων, κάτι που γίνεται ιδιαίτερα εμφανές στην περίπτωση των συνεντεύξεων.

Ερευνητικές Μέθοδοι

Οι ερευνητικές μέθοδοι διακρίνονται σε ποσοτικές και ποιοτικές. Οι ποσοτικές εστιάζουν στη μέτρηση και ανάλυση της συχνότητας ενός φαινομένου, ενώ οι ποιοτικές αποσκοπούν στην κατανόηση της ουσίας και του χαρακτήρα του. Και οι δύο μέθοδοι είναι χρήσιμες και παρέχουν στον ερευνητή διαφορετικά εργαλεία προσέγγισης του αντικειμένου μελέτης. Στην ποιοτική έρευνα, το ζητούμενο δεν είναι η αριθμητική αποτύπωση, αλλά η εις βάθος κατανόηση της εμπειρίας, των αντιλήψεων και των νοημάτων.

Στοιχεία Ποιοτικών Μεθόδων

Οι ποιοτικές μέθοδοι χαρακτηρίζονται από φυσική ροή, αυθεντικότητα και σχετική ελευθερία. Ο ερευνητής παρατηρεί, συλλέγει σχόλια, λαμβάνει υπόψη του μη λεκτικά στοιχεία, ερμηνεύει και περιγράφει τα φαινόμενα όπως αυτά εκδηλώνονται. Η διαδικασία είναι ανοιχτή σε προσωπικές ερμηνείες, καθώς η υποκειμενικότητα του ερευνητή επηρεάζει σε κάποιο βαθμό την έρευνα. Στην πραγματικότητα, η κουλτούρα και ο πολιτισμός του ερευνητή αποτελούν βασικούς παράγοντες που διαμορφώνουν την πορεία και τα αποτελέσματα της μελέτης.

Η Συνέντευξη ως Μέθοδος

Η συνέντευξη θεωρείται θεμελιώδες εργαλείο της ποιοτικής έρευνας, καθώς αποτελεί μια καθοδηγούμενη αλληλεπίδραση μεταξύ ερευνητή και συμμετέχοντα. Μέσω αυτής, αποκαλύπτονται πτυχές προσωπικότητας, αντιλήψεις και στάσεις, ενώ παράλληλα δημιουργείται ένα «νοητικό περιεχόμενο» που δεν θα μπορούσε να αποτυπωθεί διαφορετικά. Η συνέντευξη δεν είναι μια απλή συζήτηση, αλλά στοχευμένη διαδικασία συλλογής δεδομένων. Παράλληλα, ο ερευνητής οφείλει να δείχνει ευαισθησία και δεξιότητα στην ακρόαση, ιδίως στα πρώτα λεπτά, τα οποία είναι καθοριστικά για την πορεία της επικοινωνίας.

Είδη Συνεντεύξεων

Οι συνεντεύξεις διαφοροποιούνται ανάλογα με το βαθμό δόμησης και τον σκοπό τους. Στις δομημένες συνεντεύξεις περιλαμβάνονται προκαθορισμένες ερωτήσεις με συγκεκριμένο αριθμό και περιεχόμενο. Οι μη δομημένες συνεντεύξεις ακολουθούν πιο ελεύθερη μορφή, με την κατεύθυνση να δίνεται είτε από τη φύση της συζήτησης είτε από τον ερευνητή. Μπορεί να είναι εντοπισμένες ή μη, ανάλογα με το πόσο κατευθύνεται η συζήτηση. Στις άμεσες και έμμεσες συνεντεύξεις η διάκριση γίνεται με βάση τον σκοπό και την πρόθεση του ερευνητή. Οι επαναλαμβανόμενες ή Panel γίνονται σε ομάδες με κοινά χαρακτηριστικά και επαναλαμβάνονται αρκετές φορές μέχρι να συγκεντρωθούν επαρκή δεδομένα. Τέλος, οι συνεντεύξεις σε βάθος αφορούν γενικές ερωτήσεις, οι οποίες όμως επιτρέπουν στον ερωτώμενο να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, ενώ ο ερευνητής διατηρεί βοηθητική και διακριτική παρουσία.

Προβλήματα Συνεντεύξεων

Παρά τα πλεονεκτήματά τους, οι συνεντεύξεις παρουσιάζουν δυσκολίες. Ένα βασικό πρόβλημα είναι η πιθανότητα ο ερευνητής να διατυπώσει βιαστικά ή άστοχα ερωτήματα, οδηγώντας σε ανακριβείς απαντήσεις. Επιπλέον, η συμπεριφορά του μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη διαδικασία και να απομακρύνει τον συμμετέχοντα από την ειλικρινή έκφραση.

Χαρακτηριστικά Καλού Ερευνητή

Ένας επιτυχημένος ερευνητής χρειάζεται επαγγελματισμό, καλή γνώση του αντικειμένου και ικανότητα σωστής διατύπωσης ερωτήσεων. Παράλληλα, η καλλιέργεια φιλικού και εμπιστευτικού κλίματος με τον συμμετέχοντα είναι καθοριστική. Ο καλός συνεντευκτής είναι δεκτικός, ευχάριστος, ευαίσθητος και προσαρμόζει τις ερωτήσεις του στην αλληλεπίδραση που αναπτύσσεται.

Αντιμετώπιση Προβλημάτων

Ο ερευνητής πρέπει να διαχειριστεί την «αίσθηση ισχύος» που του δίνει η θέση του. Τα συμπεράσματα δεν πρέπει να παρουσιάζονται ως απόλυτες αλήθειες, αλλά ως έναυσμα για περαιτέρω μελέτη. Παράλληλα, ανακύπτουν ζητήματα που σχετίζονται με την τύχη, την πολιτική διάσταση ή την ανάγκη να αποκαλυφθούν όλες οι πτυχές ενός θέματος, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει συγκρούσεις.

Δεοντολογία

Η επιστημονική δεοντολογία αποτελεί βασικό άξονα στην ποιοτική έρευνα. Οι συμμετέχοντες δεν αντιμετωπίζονται ως «αντικείμενα», αλλά ως πρόσωπα με πλήρη υπόσταση. Η σχέση ερευνητή–υποκειμένου μπορεί να αποκτήσει ακόμη και φιλικό ή θεραπευτικό χαρακτήρα. Τα δεδομένα είναι λεπτομερή και προσωπικά, γεγονός που καθιστά δύσκολη την προστασία της ανωνυμίας. Επιπλέον, ο ερευνητικός σχεδιασμός είναι ευέλικτος και ανοιχτός σε αλλαγές, κάτι που απαιτεί από τον ερευνητή συνεχή εγρήγορση απέναντι σε ηθικά διλήμματα.

Συμπέρασμα

Η συνέντευξη αποτελεί τον πυρήνα της ποιοτικής έρευνας, καθώς προσφέρει τη δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας και κατανόησης της αληθινής εμπειρίας των συμμετεχόντων. Παρά τις δυσκολίες, όπως η διστακτικότητα των υποκειμένων ή η υποκειμενικότητα του ερευνητή, η αξία της είναι ανεκτίμητη. Η ποιοτική συνέντευξη δεν είναι μια απλή συνομιλία, αλλά ένα εργαλείο που στοχεύει στη βαθύτερη κατανόηση του ανθρώπου και της κοινωνικής πραγματικότητας.